Pruszyński Czesław (1890–1965), prawnik, dyplomata, heraldyk. Ur. 2 V w Żytomierzu w rodzinie ziemiańskiej, był synem Bohdana Tymoteusza i Marii Perre.
P. ukończył studia prawno-ekonomiczne w Rosji (wg informacji rodzinnych – w Moskwie, wg materiałów w AAN – w Petersburgu), doktoryzował się z prawa międzynarodowego. Pracował następnie na różnych stanowiskach, zajmując się jednocześnie studiami z dziedziny historii i prawa międzynarodowego. W początku r. 1917 został w Rosji zmobilizowany i przydzielony do wydziału spraw zagranicznych misji wojskowych sztabu generalnego. W r. 1918 był – wedle wspomnień dyplomaty Władysława Günthera – sekretarzem poselstwa Rady Regencyjnej przy hetmanie P. Skoropadzkim w Kijowie.
Po przyjeździe do Polski P. rozpoczął służbę dyplomatyczną, delegowany do Skandynawii w październiku 1918 z misją nawiązania stosunków z Koalicją; starał się też tam o uzyskanie pomocy żywnościowej dla Polski. W grudniu t. r. Min. Spraw Zagranicznych (MSZ) mianowało go chargé d’affaires w Belgradzie, gdzie P. zorganizował poselstwo polskie. Od marca 1919 był ekspertem spraw historycznych i prawnych Delegacji Polskiej na Konferencję Pokojową w Paryżu. W czerwcu t. r otrzymał P. nominację na posła nadzwycz. i ministra pełnomocnego III kl. w Christianii (Oslo), choć premier i minister spraw zagranicznych Ignacy Paderewski uważał, że jest za młody na to stanowisko i proponował go na drugiego radcę poselstwa w Paryżu. W czasie swego urzędowania w Christianii podpisał dwa polsko-norweskie układy finansowe i kontrakty w sprawie zakupu śledzi (listopad 1919 i styczeń 1921). W Norwegii przebywał do 1 IV 1921, kiedy rząd polski z powodu oszczędności zlikwidował stanowisko posła (następca P-ego Henryk Sokolnicki urzędował tylko w stopniu chargé d’affaires). Król Haakon VII w liście do Józefa Piłsudskiego (z 31 X 1921) podkreślał, iż P. starał się utrzymać i zacieśnić dobre stosunki między Polską a Norwegią i polecał go życzliwości Naczelnika Państwa (AAN, KCNP 13). W okresie pobytu na placówce w Christianii P. ożenił się z Wenche Krystyną z Grove-Prebensenów, córką dyplomaty i polityka norweskiego. Po powrocie do Centrali MSZ w Warszawie P. pracował w Wydziale Ogólnym Departamentu Dyplomatycznego. Z dn. 18 II 1922 został mianowany posłem nadzwycz. i ministrem pełnomocnym III kl. w Brazylii, a 18 V t. r. złożył listy uwierzytelniające prezydentowi tego kraju Epitacio de Silva Pessoa. Z Rio de Janeiro odwołano go 1 I 1924, zwolniono zaś z MSZ 30 IX t. r. P. wytoczył proces Ministerstwu o zwolnienie z pogwałceniem pragmatyki służbowej (był pracownikiem etatowym); na początku lat trzydziestych proces wygrał i otrzymał zaległe pensje, lecz do czynnej służby już nie powrócił. Po odejściu z placówki w Brazylii P. przebywał głównie w majątku rodzinnym żony Utnes w Arendal w Norwegii. Zajmował się też pracami z zakresu historii i heraldyki. W związku z tym bywał w Warszawie (gdzie miał mieszkanie) i w Krakowie. Ogłosił w „Miesięczniku Heraldycznym” (1935) artykuł O znaku Awdańca. Zgromadził materiały do opracowania genealogii rodziny Pruszyńskich, napisał też wiele szkiców historycznych tyczących się osadnictwa Wrszowców w Polsce i założenia Warszawy (mszp. w posiadaniu rodziny). Należał (od r. 1933) do Tow. Miłośników Historii, w r. 1935 wybrany został na przewodniczącego Związku Polskich Kawalerów Zakonu Grobu Świętego, w r. 1938 został członkiem zwyczajnym Polskiego Tow. Heraldycznego. Był od r. 1937 członkiem Rady Nadzorczej Banku Dyskontowego w Warszawie.
W czasie drugiej wojny światowej Pruszyńscy przebywali w Warszawie. P. brał udział w obronie Warszawy w r. 1939 i w powstaniu warszawskim w r. 1944. Po wojnie pracował w Min. Żeglugi i Handlu. W r. 1950 wyjechał z kraju. Od grudnia 1951 był przedstawicielem tzw. rządu emigracyjnego w Norwegii, od r. 1957 również w Szwecji i Danii. Ogłosił Quelques observations sur l’origine des relations entre la Pologne et le Pays de Liège dès le X-ème siècle („La Meuse” 1954), pisał także m. in. o śladach najdawniejszych związków Polski z diecezją leodyjską (Leodium 1954), o Wikingach w Polsce w IX–X w. (Oslo 1956). Zmarł 30 XII 1965 w Norwegii. Był odznaczony m. in. norweskim Orderem Św. Olafa I kl., brazylijskim Wielkim Krzyżem Południa I kl., Papieskim Orderem Grobu Św. I kl., Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
W (od r. 1920) małżeństwie z Wenche Krystyną Grove-Prebensen (ur. 4 I 1897 – zm. w listopadzie 1944, po przebyciu powstania warszawskiego), tłumaczką polskich utworów literackich na język norweski, P. dzieci nie miał.
Fot. w: „Brazil-Polonia” 1922 nr 11; – Ilustr. Enc. Trzaski, IV; Album sterników państwa pol., s. 274, 275 (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Olszewicz, Lista strat kultury pol. (dotyczy żony P-ego); Ministerstwo spraw zagranicznych. Centrala i placówki w 1921 r., W. [1921] s. 6; Rocznik Polonii 1956–7, Londyn 1956; toż 1958–9, Londyn 1958; Rocznik Służby Zagranicznej RP, W. 1936 s. 35, 100; – Balcerak W., Polityka zagraniczna Polski w dobie Locarna, Wr. 1967 (mylnie Ksawery zamiast Czesław P.); Chronologia stosunków międzynarodowych Polski 1922–1923, W. 1953; Cieślak T., Norwegia, P. 1970; tenże, Stosunki polsko-skandynawskie w latach 1918–1939, w: Przyjaźnie i antagonizmy, Wr. 1977 s. 66; Dworecki T., Zmagania polonijne w Brazylii, I: Polscy werbiści 1900–1978, W. 1980; Makowski J., Zobowiązania międzynarodowe Polski 1919–1929, W. 1929 s. 113; Polacy w Rio de Janeiro. Zbiór materiałów historyczno-informacyjnych z okazji Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu w r. 1929, Rio de Janeiro 1929 s. 70, 72; – Archiwum polityczne Ignacego Paderewskiego, Wr. 1974 II; Dębicki T., Z dziennika marynarza. Na pokładzie „Lwowa” z Gdańska do Rio de Janeiro i z powrotem, Wyd. 2., W. 1934 s. 46, 49; Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1961 II; Dziennik Urzędowy MSZ RP, W. 1920 nr 1 s. 36, 1922 s. 128, 1923 s. 101, 276, 1924 s. 136; Günther W., Pióropusz i szpada. Wspomnienia ze służby zagranicznej, Paris 1963; O novo Ministro da Polonia, „Brazil–Polonia” 1922 nr 9; Rocznik Polskiego Przemysłu i Handlu, W. 1938 nr 548; Sokolnicki H., In the service of Poland. Memoirs of diplomatic and social life, chiefly before and during World War II, in Poland, the USRR and Scandinavie, Helsinki 1973 s. 66, 68; Sprawy polskie na Konferencji Pokojowej w Paryżu w 1919 r. Dokumenty i materiały, W. 1967, 1968 II–III; – „Kur. Pol.” 1925 nr 91 s. 5; „Mies. Herald.” 1938 s. 127; „Przegl. Hist.” 1946 s. 198 (błędnie: Prószyński); „Radio” 1932 nr 37 s. 11 (fot. – dotyczy żony P-ego); – AAN: KCNP 13 s. 12–24, KCNP t. 72 k. 93–94, 119–20 (tu r. ur. P-ego: 1886), 127, KCNP t. 134 k. 43–5; B. Pol. w Paryżu: Materiały do Słownika Biograficznego Lama (tu fot.); – Materiał nadesłany przez Piotra Pruszyńskiego z Warszawy (w Materiałach Red. PSB); – Informacje Stanisława W. Dobrowolskiego i Mieczysława Pruszyńskiego z Warszawy.
Alina Szklarska-Lohmannowa